Innowacja „Job  shadowing szansą na poznanie przyszłego zawodu”

                                                realizowana w I Liceum Ogólnokształcącym im Juliusza Słowackiego w Częstochowie

Opis innowacji:

Celem innowacji „Job shadowing szansą na poznanie przyszłego zawodu” jest wzmocnienie kompetencji kluczowych uczniów liceum poprzez realizację zindywidualizowanego wsparcia w postaci warsztatów i kontaktu ze środowiskiem pracy w formie job shadowing.

Bezsprzecznym faktem jest, iż sprawne działanie każdej firmy uzależnione jest od dobrze wykwalifikowanych i zmotywowanych pracowników, gotowych do zastosowania innowacyjnych rozwiązań i dysponujących doświadczeniem umożliwiającym podejmowanie odpowiednich decyzji. Zarówno kwalifikacje, jak i doświadczenie zdobywa się w trakcie nauki i/lub praktyki czy pracy. Motywacja do wykonywania pracy zależy od wielu czynników, ale niewątpliwie jednym z najważniejszych jest zgodność pracy z zainteresowaniami i predyspozycjami człowieka, jak i realiami wykonywanej pracy. Bardzo często młodzi ludzie wybierając kształcenie w danym zawodzie kierują się wyobrażeniami dotyczącymi tego zawodu, które często odbiegają od realiów wykonywanej pracy i warunków jej wykonywania. Prawidłowy wybór zawodu będzie miał miejsce wtedy, gdy młody człowiek będzie miał w świadomości zgodny z rzeczywistością obraz zawodu, który chce w przyszłości wykonywać, jego warunki pracy, możliwości zatrudnienia oraz będzie oczywiście znał swoje możliwości. 

Wśród czynników wpływających na wybór zawodu ważną rolę odgrywają m.in. wiedza o samym sobie oraz wiedza na temat świata pracy i umiejętność podejmowania decyzji. W orientacji zawodowej ważna jest przede wszystkim umiejętność obserwowania siebie, swojej pracy i porównywania posiadanych możliwości psychofizycznych z wymaganiami wybranego przez siebie zawodu. Orientacja zawodowa powinna mieć charakter ciągły i wychowawczy. Przygotowanie do wyboru zawodu powinno rozpocząć się już od pierwszej klasy szkoły podstawowej i trwać do momentu podjęcia decyzji zawodowej. Dla prawidłowego podjęcia decyzji zawodowej ważna jest oczywiście znajomość własnych cech fizycznych i psychicznych wymaganych dla efektywnego wykonania określonych zawodów. Ważna przy wyborze zawodu jest również znajomość specyficznych cech poszczególnych zawodów i warunków, w jakich się je wykonuje.

Wybór zawodu powinien być poprzedzony długotrwałym i wielostronnym przygotowaniem młodego człowieka do podjęcia prawidłowej decyzji w tym zakresie. Jak dotąd w polskim systemie edukacji nie poświęcano temu dostatecznie dużo uwagi i czasu, czego efektem jest duża ilość młodych ludzi nieprzygotowanych do wymagań współczesnego rynku pracy, z wykształceniem niedopasowanym do potrzeb polskiej gospodarki.

            Podjęte działania w ramach przygotowania innowacji „Job shadowing szansą na poznanie przyszłego zawodu” wynikały z wiedzy i przekonania, iż podjęcie decyzji o wyborze zawodu jest dla młodego człowieka bardzo trudne, a wybór ten wiąże się z ryzykiem i nie oznacza, że trwanie kariery będzie liniowe w całym życiu danej osoby. Z perspektywy uczniów istotna jest wiedza na temat czynników decydujących o powodzeniu decyzji trafnego wyboru drogi zawodowej. Czynniki te można podzielić na wewnętrzne/subiektywne i czynniki zewnętrzne. Wśród czynników zewnętrznych można wyróżnić czynniki społeczno-ekonomiczne i instytucjonalne. Można jednak z całą pewnością stwierdzić, że świadomość wśród uczniów, rodziców i nauczycieli w zakresie tych czynników jest bardzo niska.

Czynniki subiektywne, które mają wpływ na wybór zawodu to różne właściwości psychofizyczne, poziom przydatności do określonego zawodu, wiedza zawodoznawcza. Pod względem tych właściwości każdy człowiek jest niepowtarzalny. Czynnikami, które także należy uwzględnić przy wyborze zawodu są cechy charakteru i temperament. Jest wiele zawodów, które wymagają specjalnych właściwości psychofizycznych, ale są także prace, które nie wymagają ani specjalnych zdolności, ani specjalnego przygotowania.

Z kolei czynniki zewnętrzne, społeczno-ekonomiczne to między innymi: miejsce zamieszkania, poziom wykształcenia rodziców, ich zawód i miejsce pracy, prestiż społeczny zawodów, sytuacja materialna rodziny, zarobki i warunki pracy w poszczególnych zawodach czy  perspektywy rozwoju gospodarki. Czynniki związane ze środowiskiem rodzinnym mają bardzo duży wpływ na wybór zawodu młodych ludzi. Nie można więc nie uwzględnić rodziny w procesie przygotowania młodzieży do wyboru dalszej ścieżki edukacyjnej czy zawodowej uczniów szkół ponadpodstawowych.

Drugą ważną grupę stanowią czynniki zewnętrzne instytucjonalne, czyli działania podejmowane przez różne instytucje, np. instytucje państwowe, zakłady pracy, placówki oświatowe, organizacje społeczne i polityczne, zobowiązane do pomocy w wyborze zawodu czy środki masowego przekazu prezentujące materiały informacyjne. Oczywiście istotną rolę w przygotowaniu młodzieży do prawidłowego wyboru zawodu spełnia szkoła. Ma ona możliwości, a nawet obowiązek planowego i systematycznego rozpoznawania oraz rozbudzania, rozwijania zainteresowań, uzdolnień i talentów swych uczniów, zgodnie z posiadanymi przez nich warunkami zdrowotnymi i psychofizycznymi. Szkoła powinna jednocześnie śledzić rozwój nauki i techniki, aktualizować  i modernizować programy nauczania pod kątem wykorzystania potencjału młodzieży i pomocy młodym ludziom w podejmowaniu trafnych decyzji zawodowych oraz przygotowaniu jej do wejścia na rynek pracy. Celem szkolnictwa, niezbędnym obok wiedzy teoretycznej, jest wyposażenie uczniów w wiedzę i umiejętności praktyczne, które ułatwiają młodzieży wejście na rynek pracy, a współpraca szkół ze światem biznesu stanowi istotny czynnik z punktu widzenia dostarczenia wiedzy praktycznej. Z racji swej funkcji pełnionej w środowisku społecznym szkoła ma możliwość mobilizowania swoich partnerów, wykorzystania ich pomocy osobowej i rzeczowej do organizowania na własnym terenie orientacji zawodowej i edukacyjnej. Szczególnie istotne znaczenie w procesie podejmowanie decyzji dotyczących wyboru przyszłego zawodu jest możliwość skonfrontowania wyobrażeń o danej profesji z rzeczywistością, możliwość obserwacji zakresu czynności, obowiązków, specyfiki pracy na danym stanowisku.

Aby realizować orientację zawodową i edukacyjną szkoła powinna także ściśle współpracować z rodzicami, Centrum Informacji Zawodowej i innymi partnerami.
Ważną rolę obok szkoły w wyborze zawodu przez młodzież spełniają poradnie psychologiczno – pedagogiczne, których zadaniem jest podejmowanie prac diagnostycznych, informacyjnych i doradczych wobec uczniów oraz informacyjnych i doradczych w stosunku do nauczycieli i rodziców. Działalność poradni w zakresie dostarczania informacji o zawodach może polegać na udzielaniu pomocy nauczycielom prowadzącym zajęcia z zakresu orientacji zawodowej, jak i na bezpośrednim organizowaniu zajęć inspirujących i aktywizujących młodzież i rodziców w poznawaniu różnych zawodów i samego siebie.

Skuteczność pracy orientacyjnej i doradczej szkół i innych instytucji, które są zainteresowane tym problemem zależy także w pewnym stopniu od działalności Urzędów Pracy. Sytuacja na rynku pracy wymaga skorelowania kierunków kształcenia zawodowego z potrzebami lokalnego rynku pracy. Pomocna w tym może być współpraca z Urzędami Pracy, które mogą dostarczać do szkół informacje dotyczące zapotrzebowania rynku pracy na określone zawody.
Ważną rolę w procesie usprawnienia funkcjonowania systemu poradnictwa i orientacji zawodowej młodzieży ma do spełnienia Centrum Informacji Zawodowej (CIZ). CIZ współpracuje z Rejonowymi Urzędami Pracy, Wojewódzkimi Urzędami Pracy, Kuratorium Oświaty, poradniami psychologiczno – pedagogicznymi  i dysponuje bogatym zbiorem informacji - fachowych wydawnictw, takich jak: książki, informatory o szkołach, filmy o zawodach, ulotki z informacjami o zawodach.

Równie ważnym czynnikiem, który wpływa na wybór zawodu jest poziom wiedzy uczniów o wybranych zawodach i prowadzących do niego drogach. Wiedza o zawodach, którą powinna posiadać młodzież w czasie dokonywania wyboru zawodu powinna zawierać informacje dotyczące wykonywanych w trakcie pracy czynności zawodowych, używanych podczas wykonywania zawodu materiałów i surowców, narzędzi i maszyn, niezbędnych do skutecznego wykonywania zawodu, cech fizycznych i psychicznych a także warunków organizacyjnych i społecznych pracy.

Możliwości uzyskania tej wiedzy osobiście przez ucznia dają praktyki i staże zawodowe, które mają podczas nauki uczniowie szkół i techników zawodowych. Nie mają jednak takiej możliwości uczniowie liceum ogólnokształcącego, którzy stoją przed wyborem dalszej ścieżki kształcenia zawodowego. Dla młodzieży szkół ogólnokształcących właśnie taką drogą może być obserwacja pracy osób wykonywujących dany zawód czyli Job Shadowing (JS). Jest to forma pobierania nauki i zbierania doświadczeń w zawodzie, polegająca na tym, że nowy pracownik lub stażysta przez cały dzień roboczy towarzyszy opiekującemu się nim pracownikowi – niby cień. Jest on tylko obserwatorem wykonywanej pracy, działań, procedur, aby później wcielać je w życie. Zazwyczaj nowy pracownik, niezależnie od posiadanych kompetencji, potrzebuje czasu, aby zapoznać się ze specyfiką pracy na danym stanowisku. Aby przyspieszyć proces adaptacji, aklimatyzacji, pracodawcy zachęcają osoby pracujące dłużej na określonym stanowisku do podzielenia się swoim doświadczeniem z potencjalnym następcą. Właśnie zdobywanie wiedzy przez obserwowanie doświadczonego pracownika odróżnia shadowing od coachingu i mentoringu, w przypadku których podstawę stanowi praca kandydata czy stażysty i to ona podlega omówieniu i ewentualnej korekcie, podczas gdy przy wykorzystaniu metody JS obserwacji podlega praca doświadczonego pracownika.

Nie jest problemem stosowanie takiej metody podczas staży czy praktyk zawodowych w szkołach zawodowych, gdzie obydwie strony są zainteresowane i zmotywowane do przyuczenia, przygotowania i wykształcenia potencjalnego pracownika. O ile w takim przypadku nie ma przeszkód formalnych i prawnych, wątpliwości te rodzą się już w przypadku osób młodych, uczniów, którzy chcieliby przyjrzeć się pracy w zawodzie, który mają zamiar dopiero zdobyć. Taka obserwacja może im pomóc w utwierdzeniu się w potencjalnym wyborze lub w zmianie zdania co do swojej przyszłości zawodowej. Zobaczenie na własne oczy blasków i cieni danego zawodu pozwoli młodym ludziom na dokonanie świadomego wyboru ścieżki dalszej edukacji.

Pilotażowe programy wykorzystujące tę metodę funkcjonują już w USA. W ich ramach uczniowie zapraszani są na jednodniowe obserwacje do jednej lub kilku różnych firm z wybranej branży, które mają na celu zapoznanie uczniów i studentów ze specyfiką określonej pracy. Job Shadowing skierowany do uczniów nie jest jeszcze zbyt popularną formą praktyk ani w Polsce ani w Unii Europejskiej.

Rozwiązania wypracowane w projekcie „Job shadowing sposobem na poznanie przyszłego zawodu” odpowiadają z pewnością na problemy dotyczące świadomego wyboru przyszłych kierunków studiów i/lub zawodu uczniów szkół ponadpodstawowych.

Główne cele innowacji :

- wspomóc młodzież w zdobywaniu doświadczenia zawodowego podczas nauki,

- zapoznać młodzież ze środowiskiem pracy,

- umożliwić poznanie praktycznych zadań na danym stanowisku pracy/w danej branży

- przełamać barierę pracownik pracodawca,

- rozwinąć kompetencje przyszłości ( miękkie ) ,

- wpłynąć korzystnie na kształtowanie relacji między edukacją a biznesem.

Koordynatorkami innowacji są  Panie Edyta Jankowska - Pedagog szkolny i Eliza Kulińska nauczycielka Języka angielskiego.